Öğrenmenin Dönüştürücü Gücüyle “Tıska Ne Demek?”
Bir eğitimci olarak her zaman inanırım: Öğrenme, yalnızca bilgi edinme süreci değil; insanın kendisini, çevresini ve dilini yeniden keşfetme yolculuğudur. Bir kelimenin kökenine inmek bile bazen bir sınıf ortamında yaşanan öğrenme kadar dönüştürücü olabilir.
Bugün bu yazıda, kulağa sıradan gibi gelen ama içinde derin kültürel ve dilsel anlamlar barındıran bir kelimenin peşine düşüyoruz: Tıska ne demek?
Basit bir soru gibi görünse de, bu sorgu aslında öğrenmenin doğasını, merakın gücünü ve kültürel belleğin nasıl işlendiğini anlamamız için mükemmel bir fırsattır.
Meraktan Öğrenmeye: Tıska’nın Pedagojik Hikayesi
Öğrenme, merakla başlar. Bir kelimeyi duyar, anlamını bilmediğimizde içimizde bir kıvılcım yanar. İşte o an, öğrenmenin motoru çalışmaya başlar. Tıska kelimesi, Anadolu’nun bazı bölgelerinde “tıkanıklık”, “dar geçit” veya bazen “nefesin sıkışması” anlamlarında kullanılır. Bazı yörelerde ise “tıska olmak” deyimi, “zor durumda kalmak” ya da “nefesi daralmak” anlamına gelir.
Bu kelimenin anlam katmanlarını çözmeye çalışırken fark ederiz ki, öğrenme de bazen bir “tıska olma” halidir. Yeni bir kavramla karşılaştığımızda zorlanır, nefesimiz daralır, ama sonunda genişleyen bir anlayışa ulaşırız. İşte bu, öğrenmenin dönüşüm noktasıdır.
Öğrenme Teorileri Işığında “Tıska” Durumu
Eğitim psikolojisinde “bilişsel dengesizlik” kavramı, öğrenmenin temel itici gücü olarak kabul edilir. Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre birey, yeni bir bilgiyle karşılaştığında mevcut düşünce yapısı sarsılır; bu durum bir tür “tıska” yaratır.
Ancak tam da bu zorlanma, öğrenmenin başlangıç noktasıdır. Öğrenci, yeni bilgiyi içselleştirene kadar bu bilişsel sıkışıklığı deneyimler.
Bu bağlamda “tıska”, öğrenmenin doğal bir parçasıdır. Öğrenciler bazen konuyu anlamakta zorlandıklarında kendilerini “tıkanmış” hissederler. Fakat iyi bir öğretmen, bu tıkanıklığı öğrenmeye dönüştürebilen kişidir. Pedagojik olarak bu süreci desteklemek için öğretmen, öğrencinin duygusal durumunu anlamalı, öğrenme ortamını güvenli kılmalı ve zorlanmayı büyümenin bir işareti olarak sunmalıdır.
Öğrenmede “Tıska” Anlarını Dönüştürmek
Bir ders düşünün: Öğrenciler konuyu anlamakta güçlük çekiyor, sınıfta sessizlik hakim. İşte o an, “tıska” anıdır.
Bu noktada öğretmen, farklı pedagojik yöntemlere başvurabilir.
– Yansıtıcı öğrenme: Öğrencilerden neyi anlamadıklarını anlatmalarını istemek.
– İşbirlikçi öğrenme: Zorlanan öğrencileri grup çalışmasıyla desteklemek.
– Deneyimsel öğrenme: Konuyu somut örneklerle yeniden yapılandırmak.
Bu yöntemler, tıska halini çözülmeye dönüştürür. Çünkü öğrenmede en güçlü anlar, genellikle en çok zorlandığımız anlardır.
Toplumsal Öğrenme Bağlamında Tıska
“Tıska” yalnızca bireysel değil, toplumsal bir metafor olarak da okunabilir. Toplumlar da bazen öğrenme süreçlerinde “tıkanır”. Yenilikle gelenek arasında sıkışırlar, yeni düşünceleri kabullenmekte zorlanırlar.
Ancak her toplumsal dönüşüm, önce bir “tıska” yaşar; sonra bu sıkışmadan yeni değerler, yeni anlayış biçimleri doğar.
Bu açıdan bakıldığında, “tıska” toplumsal öğrenmenin bir sembolüdür: zorluk, değişimin habercisidir.
Öğrenmenin Duygusal Boyutu: Zorlanmak Öğrenmektir
Eğitimde duyguların rolü, uzun yıllar ihmal edilmiş bir konuydu. Oysa bir öğrencinin “anlamıyorum” dediği anda yaşadığı içsel sıkışma, öğrenmenin duygusal kalbidir.
“Tıska olmak” bu yönüyle bir tür öğrenme sancısıdır.
Bir şeyi anlamakta zorlandığımızda kendimize şu soruyu sormalıyız: “Bu zorluk bana neyi öğretiyor?”
Her zorlanma, her belirsizlik aslında içsel bir büyümenin kapısını aralar. Çünkü öğrenme, konfor alanının dışına çıkma cesaretidir.
Öğrenmeyi Kendine Sorma Zamanı
– En son ne zaman bir konuda “tıskalık” yaşadın, yani zorlandın ama sonunda başardın?
– Bir öğrencin ya da çocuğun zorlandığında sen nasıl tepki veriyorsun?
– Zorlanmayı öğrenmenin bir parçası olarak görebiliyor musun?
Bu sorular, yalnızca bir kelimenin değil, öğrenmenin anlamını da yeniden düşünmemizi sağlar.
Sonuç: Tıska, Öğrenmenin Sessiz Öğretmenidir
Tıska kelimesi, dilimizde basit bir deyimden çok daha fazlasıdır. O, insanın öğrenme sürecinde yaşadığı duraksamayı, zihinsel tıkanmayı ve sonunda gelen farkındalığı temsil eder.
Bir öğrencinin, bir toplumun ya da bir bireyin “tıskalık” anları, aslında dönüşümün eşiğidir.
Öğrenmenin büyüsü de tam burada gizlidir: zorlanırız, sıkışırız, ama sonunda daha geniş bir anlayışa ulaşırız.
Sen en son hangi konuda “tıska” oldun?
Belki de o an, öğrenmenin en güçlü başladığı andı.